Türkiye’deki En Tehlikeli
İSTİLACI YABANCI TÜRLER ve
Türkiye’deki Zehirli Denizel Yabancı Türler
Dr.İrfan UYSAL
Bülent BOZ
T.C. TARIM ve ORMAN BAKANLIĞI
Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü
Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü
ISBN : 978-605-9550-21-5
Türkiye’deki En Tehlikeli İstilacı Yabancı Türler ve
Türkiye’deki Zehirli Denizel Yabancı Türler
Türkiye’deki En Tehlikeli İstilacı Yabancı Türler ve
Türkiye’deki Zehirli Denizel Yabancı Türler Raporu
© Her hakkı saklıdır. T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı Doğa
Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Ekim 2018
Kaynak belirtilmesi kaydıyla alıntılara izin verilir.
Kaynakça Bilgisi: Türkiye’deki En
Tehlikeli İstilacı Yabancı Türler ve Türkiye’deki Zehirli Denizel Yabancı
Türler
Raporu, Eylül 2018, 2. Basım
Yazarlar: Dr.İrfan UYSAL
Bülent BOZ
Kapak Tasarım: Bikem Ahıska
“Türkiye’deki En Tehlikeli İstilacı Yabancı Türler ve
Türkiye’deki Zehirli Denizel Yabancı Türler
Raporu’nun güncellenmiş 2. Baskısı; Küresel Çevre Fonu
(GEF) finansal desteği ile Tarım ve
Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel
Müdürlüğü tarafından Birleşmiş
Milletler Kalkınma Programı (UNDP) ile işbirliği içinde
yürütülen Önemli Denizel Biyolojik
Çeşitlilik Alanlarında İstilacı Yabancı Türlerin
Tehditlerinin Değerlendirilmesi Projesi
kapsamında yapılmıştır.”
Sunuş
Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü
Biyoçeşitlilik kayıplarına neden olan ve ekosistem
hizmetlerinde değişikliğe
neden olan İstilacı yabancı türler son 4 yüzyıldır
biyoçeşitliliği tehdit eden en
önemli faktörlerden birisidir. Küreselleşme, ulaşım ve
teknolojideki
gelişmeler nedeniyle artan insan hareketlerinin hızıyla da
dünya üzerinde
istilacı yabancı türler birçok ülke ve coğrafyada etkili
olmaya devam
etmektedir.
İklim değişikliği hızının da artmasıyla birlikte istilacı
yabancı türler
ekosistemin sağlığını bozarak biyoçeşitliliği ve ekosistem
hizmetlerini
olumsuz etkilediği kadar, insan sağlığını ve yaşam
kalitesini de olumsuz
etkilemektedir.
Ulusal olduğu kadar uluslararası da sorun olmaya başlayan
istilacı yabancı
türler, predatörün ve hastalığının olmayışından dolayı hızla
yayılmakta ve çok
hızlı üremektedir. Bu türler daha çok kirli ortamları tercih
etmektedirler.
Bugün Türkiye’de balığından bitkisine, memelisinden böceğine
kadar bir çok
istilacı yabancı tür bulunmakta ve doğal zenginliklerimiz
üzerine tehdit
olmaya devam etmektedir.
Türkiye’ye akvaryumculuk, akuakültür, bahçe düzenleme,
balıklandırma ve
rekreasyonal amaçlar gibi bilerek getirilen veya başka doğal
yollardan gelen
istilacı yabancı türlerle mücadelede hızlı algılama, hızlı
değerlendirme ve hızlı
müdahale çok önemlidir. İstilacı yabancı türün ortadan
kaldırması, kontrol
edilmesi, yayılmasının engellenmesi ve üremesinin
durdurulması hem
biyoçeşitlilik ve ekosistem hizmetleri, hem de insan sağlığı,
ekonomik ve
sosyal açıdan son derece önemlidir.
İstilacı yabancı türlerin zararlarına, yayılmalarının
önlenmesine dikkat
çekmek ve farkındalık yaratma konusunda bu yayının etkili
olacağı
düşününülmekte olup, bilinçlendirme yolunda önemli bir adım
olarak
görülmektedir..
Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü
İÇİNDEKİLER
Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü
A GİRİŞ
Son yıllarda küreselleşmenin hız kazanmasıyla beraber insan,
bitki ve
hayvan hareketleri de hız kazanmış, bir yerden başka bir
yere
taşınmaları da kolaylaşmıştır. Yabancı türlerin gerek
belirli bir amaç
için veya istem dışı taşınmaları her geçen gün artmaktadır.
Bugün dünyada istilacı yabancı türler hem sucul, hem de
karasal
ortamlarda ekonomik, sosyal ve çevresel sorunlar olarak
karşımızda
durmakta ve küresel olarak biyoçeşitlilik üzerine en büyük
tehditlerden biri olmaya devam etmektedir. Dünyada istilacı
yabancı
türlerin verdiği zarar 1.4 trilyon dolardan daha fazladır ve
dünya
ekonomisinin yaklaşık %5’ine tekabül etmektedir (Pimental
vd 2001).
Avrupa’da ise her yıl 12 milyar Avro masraf açtığı ve bu
rakamın
devamlı yükseldiği görülmektedir (Kettunen ve ark. 2008).
Dünyanın pek çok ülkesinde sucul-karasal bitkiler,
memeliler, kuşlar,
sürüngenler, mikro organizmalar, amfibiler ve balıkları
içerisine alan
yüzlerce canlı türü “istilacı, yayılımcı veya yabancı,
egzotik tür” olarak
tanımlanmaktadır. İstilacı yabancı türler, bir ekosisteme
herhangi bir
nedenle ülke içinden veya dışından sonradan eklenmiş olan ve
belli
bir süre zarfında oradaki biyolojik çeşitliliği doğrudan
veya dolaylı
olarak olumlu-olumsuz etkileyerek ekosistemde baskın hale
gelen
türler olarak tanımlanmaktadır.
Biyoçeşitlilik Sözleşmesi’ndeki tarife göre istilacı tür;
yerleşmesi ve
istilasıyla ekonomik veya çevresel zararlar vererek
ekosistemleri,
habitatları veya türleri tehdit eden yabancı türdür. Beş
kıtada istilacı
türlerin neden olduğu problemler mevcuttur (UYSAL, 2014).
Avrupa’da 12.000 in üzerinde tür bulunmaktadır ve bunların
%15’i
istilacıdır(IUCN,2017). Avrupa’daki iç sularda
gelişen yabancı türün
yaklaşık % 21'i akvaryum balıklarından kaynaklandığı tespit
edilmiştir.
İstilacı türlerin kontrolü, araştırılması, engellenmesi ve
izlenmesi için
yapılan harcamalara tarım, balıkçılık, ormancılık ve insan
sağlığına
verdiği zararda eklendiğinde Avrupa’da yaklaşık 12,5 milyar
Avroluk
bir maliyet ortaya çıkmıştır (EKMEKÇİ ve ark. 2013).
Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü
5
Uluslararası Doğa Koruma Birliği (IUCN) tarafından
yayınlayan
dünyanın en kötü 100 istilacı yabancı türlerinden 14 tanesi
Türkiye’de bulunmaktadır. Bunlar; Sivrisinek balığı (Gambusia
holbrooki), Taraklı Deniz Anası, Kaykay (Mnemiopsis
leidyi), Deniz
Salyongozu (Rapana venosa), İsrail sazanı veya Gümüşi
havuz
balığı (Carassius gibelio), Zebra Midye (Dreissena
polymorpha), Su
sümbülü (Eichornia crassipes), Katil yosun (Caulerpa
taxifolia),
Gökkuşağı alabalığı (Oncorhyncihus mykiss), Kahverengi
Havuz balığı
(Carassius carassius), Mozambik tilapyası (Oreochromis
mossambicus), Su maymunu (Myocastor coypus), Singapur
kaplumbağası (Trachemysscripta elegans), Sıçan (Rattus
rattus) ve
Karabalık (Clarias gariepinus) tır.
Süveyş kanalının açılması, iklim değişikliğinin etkisi ve
alıcı ortamın
biyolojik çeşitlilik yönünden fakirliği yeni türlerin
yerleşimini
kolaylaştırmıştır. Akdeniz’de yabancı bitki ve hayvan
türlerinin
gelişimi oldukça hızlı olup, uzmanlar bu hızla devam ederse
yirmibirinci asrın ortalarında Akdeniz’deki yabancı deniz
bitkisi
türlerinin sayısının yerli türleri geçeceği endişesini
taşımaktadır.
Küresel ısınmanın etkisiyle Akdeniz’e özgü türlerin yok
olacağı,
yerini Kızıldeniz canlılarına bırakacağı ve Karadeniz’in de
giderek
Akdenizleşeceği, dolayısıyla balık stoklarının zarar görmesi
nedeniyle
de ticari balıkçılığın zarar göreceği kaçınılmazdır. Süveyş
Kanalı’nın
açılmasıyla 790 balık türü Akdeniz’e gelmiştir. Doğu
Akdeniz’in
ülkemiz sularında ise istilacı yabancı tür sayısı 450’ye
yaklaşmıştır
(Çınar, 2014).
Son 10-20 yılda İstilacı Yabancı Türler konusu gündeme çok
sık
gelmekle beraber, iklim değişikliği ile bu türlerin yayılış
alanları hızlı
bir şekilde artmıştır. İç sularımızda 350’ye yakın balık
türü
bulunmakla beraber (EKMEKÇİ ve ark. 2013), 25 adet
balık türü iç
sularımıza aşılanmıştır. Tehdit altındaki Tatlısu balık
türünün sayısı
ise 49’dur (Fishbase.org,2013).
Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü 6
Bu türleri yerleştirdikten sonra sularımızdan çıkartmak, yok
etmek
çok zor ve maliyetli olduğundan balıklandırmada çok dikkatli
olunması gerekmektedir. Türkiye’nin iç suları, kontrolsüzce
salınan
balıkların tehdidi altındadır. Birçok göl ve akarsu, Türkiye
faunasına
ait olmayan sivrisinek balığı, sudak, İsrail sazanı, gümüş
balığı,
güneş balığı, çakıl balığı ve zebra midyesi istilası
altındadır. Tatlı
suları işgal eden bu türler, bulunduğu ortamdaki organizma
ve
canlıları yiyerek yerli türlerle besin rekabetine girerek ve
beraberinde getirdiği hastalık ve parazitleri ortama
bulaştırarak
endemik ve doğal türlerimizin yok olmasına sebep olmaktadır.
Bu
istilacı yabancı türler balık yumurtası ve larvalarıyla
beslenerek
biyolojik çeşitlilik açısından da büyük tehdit
oluşturmaktadırlar.
Bu nedenlerle “İstilacı Yabancı Türler” günümüzde hem
biyoçeşitlilik ve ekosistem hizmetleri, hem de insan
sağlığı,
ekonomi ve sosyal açıdan son derece önemlidir.
Bugüne kadar yapılan bir çok bilimsel çalışma, araştırma ve
yayınlara ilave olarak bu yayının hazırlanmasıyla;
Bakanlığımız ile
diğer kamu, kurum ve kuruluşlarında çalışan personelin
konuyla
ilgili bilgi ihtiyacına cevap vermek ve kamuoyunda
bilinçlendirme
ve farkındalık yaratmak hedeflenmektedir.
Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü 7
Türkiye’deki En Tehlikeli
İSTİLACI YABANCI TÜRLER
I. Bölüm
Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü 8
I TÜRKİYE’DEKİ EN TEHLİKELİ İSTİLACI YABANCI TÜRLER
BALIKLAR
Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü 9
1 Doğu Amerika Sivrisinek Balığı
Tür Adı Gambusia holbrooki (Girard, 1859)
İngilizce Adı Eastern American mosquito fish
Sınıf
Familya Poeciliidae
Cins Gambusia
Etkileri: Sivrisineklerle mücadele için bırakıldığı
ortamlara uyumu sonucu Türkiye’deki
yayılışını artırmıştır. Geniş besin tercihi, farklı
habitatlara başarı ile uyumunun yanı sıra,
yüksek üreme potansiyeli nedeniyle kısa zamanda kalabalık
popülasyonlar
oluşturabilmektedir. Avlanma, rekabet ve agresif
davranışlarıyla sucul ekosistemlerdeki
bir çok omurgasızın, balıkların ve amfibilerin sayılarında
azalmaya sebep olduğu, hatta
bazı türlerin varlığını tehdit ettiği ya da yok olmasına
neden olduğu bilinmektedir. Bunun
yanı sıra, zooplankton üzerindeki predasyon etkisiyle
fitoplanktonun ve primer üretimin
artmasına hatta ötrofikasyona yol açtığı bilinmektedir.
Özellikle ülkemize endemik olan
dişli sazancık (Aphanius) türü için çok ciddi
tehlikeli olup, diğer balıkların yumurtalarına
zarar vererek üremelerini olumsuz etkilemektedir.
(Uluslararası Doğa Koruma Birliği (IUCN) tarafından
yayınlanan dünyanın
en kötü 100 istilacı yabancı türler listesinde
bulunmaktadır.)
Doğal Yayılış Alanı: Amerika
Türkiye’deki Yayılışı: Antalya Havzası,
Muğla cevresi, Eğirdir Kovada Gölleri,
Yuvarlak çay, Dipsiz-Çine çayı, Porsuk
BG. Enne BG. Van Gölü havzası,
Akşehir Gölü’nde bulunmaktadır.
Geliş yolu: Sivrisinekle ve sıtma
hastalığıyla mücadele için Fransızlar
tarafından Amerika’dan getirilerek
1930’lu yılların başında Hatay
bölgesine aşılanmıştır.
Türkiye’deki En Tehlikeli İstilacı Yabancı Türler 10
Actinopterygii
2 İsrail Sazanı, Gümüşi Havuz Balığı
Tür Adı Carassius gibelio (Bloch, 1782)
İngilizce Adı The Prussian carp, silver Prussian carp
or Gibel carp
Sınıf
Familya Cyprinidae
Cins Carassius
Erken yaşta eşeysel olgunluğa erişmesi, üreme döneminin uzun
olması, yumurta veriminin
yüksek olması, sperm parazitliği, ginogenez gibi bazı üreme
özelliklerine bağlı olarak kısa
zamanda çok sayıda yavru vermesi, farklı kalitedeki çevre
koşullarına ve farklı habitatlara
hızlı uyum sağlaması hızlı yayılışında etkilidir. Besin
zinciri üzerinde etkili olmakla birlikte
özellikle yerli türler üzerinde baskı oluşturarak yerli
türleri ortamdan uzaklaştırmaktadır.
Ticari amaçlı olarak İznik ve Sapanca göllerine salınan bu
balık, daha sonra kontrolsüzce
Beyşehir ve Eğirdir Göllerine de taşınmıştır. Girdiği
ekosistemlerde kısa sürede hakim tür
haline gelmektedir. Türkiye’ye özgü Toros kurbağası da
yaşadığı göllere bu balık türünün
atılması nedeniyle yok olmanın eşiğindedir.
(Uluslararası Doğa Koruma Birliği (IUCN) tarafından
yayınlanan dünyanın en
kötü 100 istilacı yabancı türler listesinde bulunmaktadır.)
Doğal Yayılış Alanı: Asya
Türkiye’deki Yayılışı: Türkiye’nin göl,
gölet ve baraj gölleri
Geliş yolu: Balıklandırma amacıyla
Türkiye’ye Avrupa’dan geldiği tahmin
edilmektedir. Daha sonra
kontrolsüzce başka göllere de
taşınmıştır.
Etkileri: Üreme potansiyeli yüksek olan bu
balık, girdiği ortamdaki faunayı tahrip
etmekte, birçok türün yok olmasına sebep
olmaktadır. Küçük olduğu için ticari olarak
avlanmamaktadır.
Türkiye’deki En Tehlikeli İstilacı Yabancı Türler 11
Actinopterygii
3 Gökkuşağı Alabalığı
Tür Adı Oncorhyncihus mykiss (Walbaum, 1792)
İngilizce Adı Rainbow trout
Sınıf Actinopterygii
Familya Salmonidae
Cins Oncorhynchus
(Uluslararası Doğa Koruma Birliği (IUCN) tarafından
yayınlanan dünyanın en
kötü 100 istilacı yabancı türler listesinde bulunmaktadır.)
Doğal Yayılış Alanı: Kuzey Amerika
Yayılışı: 1882 yılında Kuzey
Amerika'dan Avrupa'ya, 1969 yılında
ise Orman Genel Müdürlüğü
tarafından Yedigöller Milli Parkı’na
getirilmiş ve oradan tüm Türkiye’ye
yayılmıştır.
Geliş yolu: 1969 yılında ilk defa
uçakla yumurtaları getirilmiş ve
üretimi yapılmıştır.
Etkileri: Yerel alabalık türü üzerindeki besin
ve alan rekabeti, predasyonu, amfibia,
zooplankton omurgasızlar hatta birincil
üretim üzerinde olumsuz etkisi olduğu
bildirilmektedir ve beraberinde getirdiği
hastalıklar yüzünden doğal türler üzerinde
risk oluşturmaktadır. Hastalıklara
dayanıklılığı ve güçlü yapısıyla diğer
balıklara üstün rekabeti vardır. Halen
ülkemizde hem havuzlarda hem de ağ
kafeslerde kültür şartlarında 110.000 tonun
üzerinde yetiştiriciliği yapılmaktadır.
Türkiye’deki En Tehlikeli İstilacı Yabancı Türler 12
4 Kahverengi Havuz Balığı
Tür Adı Carassius carassius (Linnaeus, 1758)
İngilizce Adı The crucian carp
Sınıf Actinopterygii
Familya Cyprinidae
Cins Carassius
Etkileri: Sazan balığı ve bazı sazangiller türleriyle
çiftleştiğinde kısır yavrular meydana
gemektedir. Bu etkisi ile sazan ırkını yok edici özellik
taşımaktadır. Hızla çoğalarak ortama
hakim olmaktadır.
Doğal Yayılış Alanı: Orta Asya,Çin ve
Japonya.
Türkiye’deki Yayılışı: Trakya,
Marmara bölgeleri, Kızılırmak,
Yeşilırmak deltaları ve Çoruh
havzasında yayılış gösterir.
Geliş yolu: Balıklandırma amacıyla
getirilmiştir.
(Uluslararası Doğa Koruma Birliği (IUCN) tarafından
yayınlanan dünyanın en
kötü 100 istilacı yabancı türler listesinde bulunmaktadır.)
Türkiye’deki En Tehlikeli İstilacı Yabancı Türler 13
5 Mozambik Tilapiyası
Tür Adı Oreochromis mossambicus (Peters, 1852)
İngilizce Adı The Mozambique tilapia
Sınıf Actinopterygii
Familya Cichlidae
Cins Oreochromis
Etkileri: Yerli türler üzerinde, besin, yuvalama,
yerli türleri ortamdan uzaklaştırma ve küçük
balıkları tükettiği için olumsuz etkileri vardır. Ayrıca
taşıdığı parazit ve patojenler ile ortama
hastalık bulaştırarak yerli türler üzerinde kitlesel
ölümlere neden olmaktadır.
Doğal Yayılış Alanı: Güney Afrika
Türkiye’deki Yayılışı: Su ürünleri
yetiştiriciliği ve sivrisineklerle
mücadele amacıyla yayılmıştır.
Tropikal ve subtropikal alanlarda
yayılış göstermektedir.
Türkiye’de Akdeniz Bölgesinde
göl, acı su, lagünlerinde bulunur.
Geliş yolu: Akuakültür
Türkiye’deki En Tehlikeli İstilacı Yabancı Türler
(Uluslararası Doğa Koruma Birliği (IUCN) tarafından
yayınlanan dünyanın en
kötü 100 istilacı yabancı türler listesinde bulunmaktadır.)
14
6 Karabalık
Tür Adı Clarias gariepinus (Linnaeus, 1758)
İngilizce Adı African sharptooth catfish
Sınıf
Familya Claridae
Cins Clarias
Etkileri: Sahip olduğu solunum adaptasyonları
nedeniyle özellikle su dışında nefes alıp
yürüyebilen bu balık türü sulama kanallarının açılmasıyla
beraber birçok yere gitme ve
yerleşme imkanı bulmuştur. Bu tür akarsu ve nehirlerde göç
etme özelliği sebebiyle
potomodromdur. Taşıdığı parazit ve patojenler ile ortama
hastalık bulaştırarak yerli türler
üzerinde olumsuz etkileri bulunmaktadır. İklim değişimiyle
birlikte yayılış alanını kolayca
arttıran bu tür özellikle yayın balığı ile rekabete
girmektedir.
Doğal Yayılış Alanı: Güney
Afrika’daki Orange Nehri’nden
başlayarak, tüm Afrika, Ortadoğu ve
Türkiye'de yayılış gösterir.
Türkiye’deki Yayılışı: Ülkemizin
güneyinde Antalya’dan Antakya’ya
kadar olan bölgedeki göl ve
ırmaklarda da mevcuttur. Ayrıca
Sakarya Nehri’nin üst taraflarında
bulunmaktadır.
Geliş yolu: Akuakültür
(Uluslararası Doğa Koruma Birliği (IUCN) tarafından
yayınlanan dünyanın en
kötü 100 istilacı yabancı türler listesinde bulunmaktadır.)
Türkiye’deki En Tehlikeli İstilacı Yabancı Türler 15
Actinopterygii
7 Çakıl Balığı – Çizgili Sazan
Tür Adı Pseudorasbora parva (Temminck &
Schlegel, 1846)
İngilizce Adı Stone moroko
Sınıf
Familya Cyprinidae
Cins Pseudorasbora
Etkileri: Kısa zamanda popülasyon artışı, kısa yaşam
süresi, hızla yeni döller vermesi, eşeysel
olgunluğa erken erişmesi, geniş besin tercihi, durgun ve
akarsu habitatlarına uyumlu ve aşırı
koşullara fizyolojik uyumunun yüksek olması nedeniyle hızlı
çoğalmışlardır. Balık
havuzlarında besin rekabeti ve sazan üretiminde verimi
düşüşü, iri zooplankton üzerinden
beslenmesi, fitoplanktonun artışı, ötrofikasyon, juvenil
balık ve yumurta ile beslenebilmekte
ve doğal türlerin azalmasına ve ekonomik kayıplara neden
olmaktadır. Beraberinde getirdiği
hastalıklar yüzünden doğal türler üzerinde risk oluşturmakta
olan bu tür, Türkiye’de son 30
yılda hızla yayılarak dağılım alanını genişletmiştir.
Doğal Yayılış Alanı: Asya
Türkiye’deki Yayılışı: Ülkemiz e
1980’lerin başında Trakya’dan girmiş,
1990 başlarında Anadolu’ya
taşınmıştır. 1993 yılında Aksu
Deresi’nde görülmüştür.
Geliş yolu: Tuna nehri vasıtasıyla tüm
Avrupa’ya yayılmışlardır.
Fotoğraf: Baran YOĞURTÇUOĞLU
Türkiye’deki En Tehlikeli İstilacı Yabancı Türler 16
Actinopterygii
8 Gümüş Balığı
Tür Adı Atherina boyeri (Risso, 1810)
İngilizce Adı Big-scale sand smelt
Sınıf Actinopterygii
Familya Atherinidae
Cins Atherina
Geliş yolu: Denizlerimizden iç sulara insanlar
tarafından getirildiği düşünülmektedir.
Etkileri: Kısa yaşam süresi, hızla yeni döller vermesi,
eşeysel olgunluğa erken erişmesi, uzun
üreme periyodu, yumurtaların birkaç defada
bırakılması-yumurta çapı, kısa zamanda
popülasyon büyüklüğünün artışı, kısa yaşam süresi, geniş
besin tercihi, habitat ve koşullara
uyumunun yüksek olması sebebiyle iç sularımızda dağılımını
hızla artırmaktadır.
Popülasyonlarındaki hızlı artış nedeniyle, ortamdaki
topluluğu, özellikle zooplankton
üzerindeki predasyon baskısı nedeniyle besin zincirini
değiştirmekte ve yerli türlerle
rekabete girerek, yerli türleri ortamdan uzaklaştırmak gibi
biyoçeşitlilik ve ekosistem
üzerinde olumsuz etkileri bulunmaktadır.
Doğal Yayılış Alanı: Akdeniz kökenli bir tür
olan gümüş balığı Kuzeydoğu Atlantik,
Akdeniz, Ege, Marmara, Karadeniz, Hazar
Denizi ve Aral Denizi’nde doğal olarak yayılış
gösterir.
Türkiye’deki Yayılışı: İç sularımız için istilacı
yabancı tür olan gümüş balığı, Akyatan ve
Tuzla gölleri (Adana), Bafa Gölü (Aydın),
Köyceğiz Gölü (Muğla), Gediz Nehri (nehir
ağzı), Büyükcekmece ve Kücükcekmece
gölleri (İstanbul), Peso Gölü (Edirne),
Sapanca Gölü (Sakarya), Doğu Karadeniz’deki
bazı akarsuların nehir ağzı bolgeleri
(Yeşilırmak, Karadere vb.)’dir. Son yıllarda
yapılan calışmalarda, gümüşbalığının Eğirdir
Gölü’nün yanı sıra İznik Gölü ve Kızılırmak
üzerindeki Hirfanlı ve Kapulukaya baraj
göllerinde de yoğun olarak bulunduğu
belirlenmiştir.
Fotoğraf: Baran YOĞURTÇUOĞLU
(Gümüş balığı, denizlerimizin doğal türü olmakla beraber
yabancı bir tür olmayıp, iç
sularımız için istilacı yabancı türdür.)
Türkiye’deki En Tehlikeli İstilacı Yabancı Türler 17
9 Güneş Balığı – Güneş Levreği
Tür Adı Lepomis gibbosus (Temminck &
Schlegel, 1846)
İngilizce Adı Pumpkinseed
Sınıf Actinopterygii
Familya Centrarchidae
Cins Lepomis
Etkileri: Eşeysel olgunluğa erken erişmesi, yavru
bakımı, uzun bir yumurtlama dönemi,
yumurtaların birkaç defada bırakılması, yumurta çapının iri
olması, kısa zamanda populasyon
büyüklüğünün artışı, geniş besin tercihi, habitat ve
koşullara uyumunun yüksek olması
nedeniyle yerli türleri ortamdan uzaklaştırarak yerli türler
üzerinde baskı oluşturmaktadır.
Batı Anadolu’daki yayılışı dikkate alınarak özellikle
görünüşü nedeniyle akvaryumcu ve
oltacıların ilgisini çeken bu türün taşınmaması konusunda
balık aşılayan kuruluşlar ve
oltacılar dikkatli olmalıdır.
Doğal Yayılış Alanı: Kuzey Amerika
Türkiye’deki Yayılışı: İlk kez 1983’ de
Trakya’da saptanmıştır. Batı
Anadolu’da yerleşmiş popülasyonları
dikkati çekmektedir. En son Uşak’ta
ve Uluabat Gölü’nde görülmüştür.
Geliş yolu: Tam olarak
bilinmemektedir.
Türkiye’deki En Tehlikeli İstilacı Yabancı Türler 18
10 Kırmızı Karınlı Tilapiya
Tür Adı Coptodon zillii (Gervais, 1848)
İngilizce Adı Redbelly tilapia
Sınıf Actinopterygii
Familya Cichlidae
Cins Tilapia
Etkileri: Obur hervibor olan bu tür, bir çok türün
yumurtlama, yuvalama alanı ve besini olan
yerli bitki türlerinin çeşitliliği ve kompozisyonunu
değiştirmekte ve yoğunluğunu azaltarak
doğal biyoçeşitlilik ve ekosistem üzerinde özellikle besin
zinciri üzerinde olumsuz etkiler
oluşturmaktadır.
Doğal Yayılış Alanı: Batı Afrika,
Nijer, Çad, Nil Havzası
Türkiye’deki Yayılışı: Köyceğiz Gölü,
Seyhan baraj gölü, Çukurova
sularında bulunur.
Geliş yolu: Araştırma, Akuakültür,
Yabancı ot kontrolü amacıyla
getirilmiştir.
Türkiye’deki En Tehlikeli İstilacı Yabancı Türler 19
I TÜRKİYE’DEKİ EN TEHLİKELİ İSTİLACI YABANCI TÜRLER
SU
BİTKİLERİ
Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü 20
11 Su Sümbülü
Tür Adı Eichornia crassipes (Mart. Solms)
İngilizce Adı Water hyacinth
Sınıf Liliopsida
Familya Pontederiaceae
Cins Eichornia
Etkileri: Su sümbülü girdiği pek çok ülkede de çok
hızlı yayılmış ve sucul ekosisteme büyük
zararlar vermiştir. Yıkıcı ekonomik zararlara yol açmakta,
tarım, bitki sağlığı, sucul
ekosistem, halk güvenliği, rekreasyonal aktiviteler, su
kalitesi ve miktarı ile insan sağlığını
tehdit etmektedir. Özellikl e yağmurlardan sonra Asi
nehrinden gelen su sümbülü atıkları;
Samandağ kumullarına taşınarak, organik kirlilik
oluşturmakta ve nesli tehlike altında olan
yeşil deniz kaplumbağası (Chelonia mydas)
yavrularının yumurtadan çıktıktan sonra bu bitki
atıklarına takılarak denize ulaşmalarını engellenmesi
yönünde risk oluşturmaktadır.
(Uluslararası Doğa Koruma Birliği (IUCN) tarafından yayınlanan
dünyanın en
kötü 100 istilacı yabancı türler listesinde bulunmaktadır.)
Doğal Yayılış Alanı: Tropikal Güney
Amerika
Türkiye’deki Yayılışı: Süs bitkisi
kullanımı amacıyla 19. yüzyılın
sonlarında ve 20 yüzyılın başlarından
itibaren 5 kıtada 50 den fazla ülkeye
girmiş bulunmaktadır. Türkiye’de ilk
olarak 1989 yılında İzmir’de bir
botanik bahçesinde görülmüştür.
Türkiye’ye Suriye üzerinden Asi
nehrine girmiş, Altınözü-Hatay’da
bulunmaktadır.
Geliş yolu: Doğal olarak Lübnan’dan
Suriye üzerinden Asi nehrine girmiş
bulunmaktadır.
Fotoğraf: Prof. Dr. İlhan ÜREMİŞ
Türkiye’deki En Tehlikeli İstilacı Yabancı Türler
Fotoğraf: Dr. İrfan UYSAL
21
12 Katil Yosun
Tür Adı Caulerpa taxifolia (M. Vahl- C.
Agardh, 1817)
İngilizce Adı Killer alga
Sınıf Bryopsidophyceae
Familya Caulerpaceae
Cins Caulerpa
Etkileri: Caulerpa taxifolia, çok baskın bir
tür olduğundan bulunduğu bölgede yaşayan
canlılara, özellikle de zeminde bulunanlara pek yaşama şansı
tanımamaktadır. Balıkların da
tüketmediği bu yosun, Akdeniz sığ su ekosistemi için büyük
risk teşkil etmektedir.
Çevresindeki canlıların beslenmesini ve barınmasını
sağlayan, Akdeniz’in en önemli bitkisel
canlı topluluğu ve Akdeniz’e endemik olan deniz çayırlarının
(Posidona spp.) gelişimini
sınırlayıp, ortamdan yok olmasına neden olmaktadır.
Biyolojik çeşitliliği ortadan kaldırdığı
için de Caulerpa taxifolia "katil yosun"
adıyla anılmaktadır. Bu su yosununa dokunmanın
insan sağlığı için bir zararı yoktur. Bir parçası sökülüp su
dışında kalsa bile ılıman, rutubetli
bölgelerde bir haftadan fazla hayatta kalabilmektedir.
Denize bırakıldığı zamanda gelişimini
devam ettirebilmektedir.
(Uluslararası Doğa Koruma Birliği (IUCN) tarafından
yayınlanan dünyanın en
kötü 100 istilacı yabancı türler listesinde bulunmaktadır.)
Doğal Yayılış Alanı: Hint Okyanusu
Türkiye’deki Yayılışı: 2006 yılında
Süveyş Kanalı aracılığı ile İskendurun
Körfezine girmiş ve 2010 yılında
İzmir Çeşme altı yakında Yolluca
Askeri Bölgesinde tespit edilmiştir.
1988’de Fransa, İtalya, İspanya ve
Hırvatistan kıyılarına yayılmıştır.
Geliş yolu: 1984 yılında Fransa’da
bulunan Monaco Su Alti Bilimleri
Enstitüsü’nden kaçtığı bilinmektedir.
İskenderun Körfezine ise Süveyş
kanalı vasıtasıyla girmiştir.
Fotoğraf: Ergül TERZİOĞLU
Türkiye’deki En Tehlikeli İstilacı Yabancı Türler 22
13 Baraj Otu
Tür Adı Diplachne fusca (L.)
İngilizce Adı Brown beetle grass
Sınıf
Familya Poaceae
Cins Diplachne
Etkileri: Fransa, İtalya, Portekiz, İspanya ve
Türkiye'de, yüksek yayılma kapasitesi nedeniyle
çevreye etkisi fazladır. Yayılmacı özelliğinden dolayı
erozyonu önleme amacıyla da
kullanılmaktadır. Türkiye’de ilk defa 2000 yılında Trakya’da
çeltik tarlalarında tespit
edilmiştir. Diğer bölgelerdeki çeltik tarlalarına da
yayılmıştır.
Doğal Yayılış Alanı: Asya, Afrika,
Avustralya
Türkiye’deki Yayılışı: Türkiye’nin
baraj gölleri çevresinde
yaşamaktadır. Çeltik tarlalarının
önemli yabancıotları arasında yer
almaktadır.
Geliş yolu: Tam olarak
bilinmemektedir.
Türkiye’deki En Tehlikeli İstilacı Yabancı Türler 23
Monocotyledonae
I TÜRKİYE’DEKİ EN TEHLİKELİ İSTİLACI YABANCI TÜRLER
SUCUL
OMURGASIZLAR
Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü 24
14 Zebra Midye
Tür Adı Dreissena polymorpha (Pallas, 1771)
İngilizce Adı Zebra mussel
Sınıf Bivalvia
Familya Dreissenidae
Cins Dreissena
Etkileri: Besin için zooplanktonlarla mücadele
halindedir, bu yüzden yerel besin zincirlerine
zarar verir. Yerel yumuşakçaların ekolojik görevlerini yerine
getirmelerini engelleyerek büyük
ekonomik zararlara sebep olur. Yerel midye türlerine
yapışarak onları öldürür. Planktonları
süzdükleri için suyun berraklığını arttırırlar, berraklık
arttıkça, güneş ışığı daha derinlere
ulaşabilir, bu da fotosentetik organizmaların daha
derinlerde de gelişebilmesine imkan verir.
Motorlara yapışırlar ve soğutma sularının bulunduğu
sistemlerde kanalları tıkanmasına sebep
olurlar.
(Uluslararası Doğa Koruma Birliği (IUCN) tarafından
yayınlanan dünyanın en
kötü 100 istilacı yabancı türler listesinde bulunmaktadır.)
Doğal Yayılış Alanı: Doğal yaşam
alanı Hazar Denizi ve Karadeniz'dir.
Türkiye’deki Yayılışı: Son 150 yılda,
doğal yayılış alanlarından
Avrupa’daki tatlı sulara
bulaşmasıyla başlamıştır. Türkiye’de
midye sorunlarının ilk kez, Kovada I
ve II Hidroelektrik santralında 1964
yılında oluşmuştur. Daha sonra bir
çok baraj göllerinde görülmektedir.
Geliş yolu: Gemilere ve teknelere
yapışarak yayılmışlardır.
Fotoğraf: Mehmet Sabih İPEK
Türkiye’deki En Tehlikeli İstilacı Yabancı Türler 25
15 Taraklı Medüz, Kaykay
Tür Adı Mnemiopsis leidyi (Agassiz, 1865)
İngilizce Adı Jelly fish
Sınıf Lobata
Familya Bolinopsidae
Cins Mnemiopsis
Etkileri: Zooplanktonların başlıca avcılarından
biridir ve balıkçılığın çökmesi ile ilişkilidir.
Meroplanktonların da dahil olduğu yenebilir
zooplanktonların, açık deniz balığı
yumurtalarının ve larvaların etçil avcılarından biridir.
İşgal ettiği yerlerdeki besin zinciri
üzerinde olumsuz etkileri vardır. Karadeniz ve Azov
Denizi’ndeki zooplankton,
ihtiyoplankton ve zooplanktonla beslenen balık stoklarının
hepsi büyük değişim geçirmiştir.
Etkisini, Karadeniz'in açık deniz ekosisteminin bozulması ve
açık deniz ekosisteminin ana
bileşenlerinin, (zooplankton) biyoçeşitliliğinin bolluk ve
biyokütlesinin hızlı bir şekilde
azalması şeklinde göstermiştir. Karadeniz ve Azov
Denizi'ndeki balık stokları, besin
kaynaklarının yumurta ve larva aşamasında avlanmasından
dolayı kötüye gitmiştir. Bu
nedenle Mnemiopsis leidyi Karadeniz’de hamsi (Engraulis
encrasicolus ponticus) gibi
ekonomik öneme sahip balık stoklarındaki azalmanın önemli
bir nedeni olarak
gösterilmektedir. Hazar Denizi'ndeki etkiler Karadeniz'den
daha hızlı ve daha büyük
olmuştur.
(Uluslararası Doğa Koruma Birliği (IUCN) tarafından
yayınlanan dünyanın
en kötü 100 istilacı yabancı türler listesinde
bulunmaktadır.)
Doğal Yayılış Alanı: Güney ve
Kuzey Amerika Atlantik sahili
boyunca ılımandan subtropikale
haliçlerin yerli türüdür.
Türkiye’deki Yayılışı: Karadeniz,
Azov, Marmara, Ege Denizi,
Adriyatik Denizi’ne ve son olarak
petrol tankerlerinin balast
sularından Hazar Denizi'ne
yayılmıştır.
Geliş yolu: Gemilerin Balast
sularıyla gelmiştir.
Fotoğraf: Prof. Dr. Bayram ÖZTÜRK
Türkiye’deki En Tehlikeli İstilacı Yabancı Türler 26
16 Deniz Salyongozu
Tür Adı Rapana venosa (Valenciennes, 1846)
İngilizce Adı Veined RapaWhelk or Asian RapaWhelk
Sınıf Gastropoda
Familya Muricidae
Cins Rapana
Etkileri: Midye, istiridye ve diğer yumuşakçalarla beslenen
deniz salyangozu, midye ve
istiridye stoklarının azalmasına neden olmuş, dolayısıyla bu
canlılar ile beslenen balık
stoklarını da olumsuz etkilemiştir. Düşmanının bulunmaması
nedeniyle bu tür aşırı
çoğalmıştır. Ancak, aşırı çoğalan bu tür balıkçılar
tarafından avlanarak alternatif bir gelir
kaynağı olmuştur.
Doğal Yayılış Alanı: Asya sularından
Japon Denizi, Sarı Deniz ve Çin
Denizinin yerli türüdür.
Türkiye’deki Yayılışı: Karadeniz’de ilk
defa 1947 yılında Rusya sularında,
Türkiye karasularında ise 1962
yılında Trabzon kıyılarında
görülmüştür. 1966 yılında Marmara
Denizi’nde, 1969 yılında ise Ege
Denizi Çaltıburnu kıyılarında tespit
edilmiştir.
Geliş yolu: Japon Denizi’nden
gemilerin balast sularıyla gelmiştir.
Fotoğraf: Prof. Dr. Bayram ÖZTÜRK
Türkiye’deki En Tehlikeli İstilacı Yabancı Türler 27
I TÜRKİYE’DEKİ EN TEHLİKELİ İSTİLACI YABANCI TÜRLER
SÜRÜNGENLER
Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü 28
17 Singapur Kaplumbağası
Tür Adı Trachemys scripta elegans (Wied-Neuwied,
1839)
İngilizce Adı Red-eared slider
Sınıf Reptilia
Familya Emydidae
Cins Trachemys
Etkileri: Kızıl yanaklı su kaplumbağası ev hayvanı
olarak evlerde bakılmaktadır. Evlerde
bakılanlardan bazıları çeşitli nedenlerle yerleşim yerleri
çevresindeki sulara bırakıldığından,
anavatanı dışındaki pek çok yerde de yabani olarak yaşayan
örnekleri mevcuttur. Bu yüzden
dünya üzerinde geniş bir alana yayılmışlardır. Sahipleri
tarafından bakılamadığı için
tatlısulara bırakıldığı tahmin edilen bu tür, yerel türlerle
rekabete girerek onlara karşı baskın
hale de gelmektedir. 2014 yılında Orman ve Su İşleri
Bakanlığı tarafından Türkiye’ye ithalatı
durdurulmuştur.
Doğal Yayılış Alanı: Anavatanları
Kuzey Amerika’nın güney bölgeleri
olan, Florida ve Meksika’dır.
Türkiye’deki Yayılışı: Akvaryumda süs
hayvanı olarak kulanılmasından
dolayı Türkiye’nin bazı bölgelerinde
bulunmakla beraber özellikle Antalya,
Mersin ve İzmir’deki bazı tatlı sularda
popülasyonlar oluşturmuş
durumdadır.
Geliş yolu: Akvaryumculuk
Fotoğraf: Gökhan SEYHAN
Türkiye’deki En Tehlikeli İstilacı Yabancı Türler
(Uluslararası Doğa Koruma Birliği (IUCN) tarafından
yayınlanan dünyanın en
kötü 100 istilacı yabancı türler listesinde bulunmaktadır.)
29
I TÜRKİYE’DEKİ EN TEHLİKELİ İSTİLACI YABANCI TÜRLER
BİTKİLER
Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü 30
18 İt Dolanbacı
Tür Adı Sicyos angulatus (L.)
İngilizce Adı Bur cucumber
Sınıf Magnoliatae
Familya Cucurbitaceae
Cins Sicyos
Doğal Yayılış Alanı: Doğal olarak
Kuzeydoğu Amerika’da (Minnesota,
Quebec, Ontario, Güney Florida, Batı
Texas, Kansas ve Güney Dakota)
yayılmaktadır. Bununla beraber, Orta–
Güney ve Güney–Doğu Avrupa’nın
nemli alanlarında doğallaşmıştır.
Türkiye’deki Yayılışı: Türkiye florası
için yeni olan bu türün Artvin Borçka
ve Hopa, Rize ili sahil ilçeleri, Of,
Çaykara, Yomra, Araklı, Vakfıkebir,
Beşikdüzü dere ve araba yolları
boyunca, Giresun tüm sahil ilçeleri
dere ve araba yolları boyunca, Ordu ili
Gülyalı ilçesinin bir kısmında yayılım
gözlenmiştir. Tarım arazilerinde tarla
bitkileri ile birlikte 0-900 m. rakımlar
arasında bulunmaktadır.
Geliş yolu: Gürcistan’dan insanlar
vasıtasıyla getirildiği düşünülmektedir.
Fotoğraf: Prof. Dr. Salih Terzioğlu
Türkiye’deki En Tehlikeli İstilacı Yabancı Türler 31
Etkileri: Özellikle fındık ve çay bahçelerinin
etkilendiği, endemik bitkilerin zarar gördüğü
tespit edilmiştir.
19 Yalancı Akasya
Tür Adı Robinia pseudoacacia L.
İngilizce Adı The black locust
Sınıf Magnoliopsida
Familya Fabaceae
Cins Robinia
Etkileri: Bu tür ülkemizde her ne kadar park, bahçe,
yol ağacı, çit yapımı ve çölleşme ile
mücadelede kullanılmakta ise de IUCN listelerinde istilacı
tür olarak yer almaktadır.
Bu ağacın çiçekleri nektar bakımından zengin olduğu için
balcılıkta kullanılır. Arılar başka
ağaçların çiçekleri yerine yalancı akasya çiçeklerini tercih
ettiği için diğer ağaç türlerinin
üremeleri üzerinde olumsuz etkisi bulunmaktadır. Orman
ekosistemine girdiğinde yerli
türler üzerinde olumsuz etkileri görülmektedir. Bu nedenle
ormancılığımızdaki
uygulamalarda dikkatli bir şekilde kullanılmaktadır. Bu
ağacın tercih edilmesindeki sebep
kök yapısının yayılıcı olması ve dolayı toprağı tutmasıdır.
Bu nedenle erozyonla mücadele
amaçlı kullanılmaktadır. Yayılmacı kökleri nedeniyle diğer
türlerin gelişmesini engeller, bir
süre sonra girdiği ortamda dominant tür haline
gelebilmektedir.
Doğal Yayılış Alanı: Kuzey
Amerika'nın doğu sahilleri
Türkiye’deki Yayılışı: Başta
Karadeniz, Ege Bölgesi olmak üzere
ülkemizin her yerinde yetişir.
Geliş yolu: 1950’li yıllarda park,
bahçe, yol ağacı düzenlemesinde
Peyzaj amaçlı olarak ithal edilmiştir.
Fotoğraf: Prof.Dr.Ahmet ULUDAĞ
Türkiye’deki En Tehlikeli İstilacı Yabancı Türler 32
20 Kazayağı, Makasotu
Tür Adı Carpobrotus acinaciformis
İngilizce Adı Giant pigface, Sally-my-handsome, Sour
fig
Sınıf
Familya Aizoacea
Cins Carpobrotus
Etkileri: Bahçe, kurak alanlar, yer örtücü olarak
peyzaj amaçlı kullanılmakta olup, özellikle
kıyı kumsallarında yerli türler üzerinde istila oluşturduğu
için olumsuz etkileri
bulunmaktadır.
Doğal Yayılış Alanı: Güney Afrika
Türkiye’deki Yayılışı: -20 ˚ C'ye kadar
dayanıklı bir tür olup, Akdeniz iklim
kuşağında istilacı bir tür olarak
yetişir. Bütün turizm tesisleri ve
kamu tesislerinin yanısıra ev ve
işyerlerinde de süs bitkisi olarak
yaygındır.
Geliş yolu: Peyzaj amaçlı olarak
ithal edilmiştir. Fare ve tavşan gibi
memelilerin tohumları taşımasıyla
yayılmışlardır.
Türkiye’deki En Tehlikeli İstilacı Yabancı Türler 33
Magnoliopsida
21 Kokar Ağaç, Aylandız
Tür Adı Ailanthus altissima Mill.
İngilizce Adı Tree of heaven
Sınıf
Familya Simaroubaceae
Cins Ailanthus
Etkileri: Hızlı çoğalma ve gelişme özelliğine sahip
olan kokar ağaç yılda 350.000 tohum
üretebilmektedir. Aynı zamanda diğer bitki türlerinin
gelişimini engelleyen bazı toksinler
salgılayarak yerleştiği bölgede yayılma göstermekte ve doğal
bitki örtüsündeki çeşitliliğe
zarar vermektedir.
Doğa l Yayılış Alanı: Uzak Doğu
Türkiye’deki Yayılışı: Başta Ege, Batı
Karadeniz ve Marmara Bölgesinin
kırsal ve kentsel alanlarda
yayılabildiği gibi, doğal orman ve
tarım arazilerimizde de gelişim
göstermektedir.
Geliş yolu: Peyzaj amaçlı olarak ithal
edilmiştir.
Fotoğraf: Bülent BOZ
Fotoğraf: Prof.Dr.Ahmet ULUDAĞ
Türkiye’deki En Tehlikeli İstilacı Yabancı Türler 34
Magnoliopsida
22 Arsız Zaylan
Tür Adı Ambrosia artemisiifoli L. (synm.
Ambrosia elatior L.)
İngilizce Adı Common ragweed
Sınıf
Familya Asterecea
Cins Ambrosia
Etkileri: Polenleri ile ölüme kadar varan alerjilere
sebep olmaktadır ve ülkemizde
yayılmaktadır.
Doğa l Yayılış Alanı: Kuzey
Amerika
Türkiye’deki Yayılışı: Trabzon,
Batı Karadeniz
Geliş yolu: Tam olarak
bilinmemektedir.
Arsız Zaylan Polen Çekirdeği
Türkiye’deki En Tehlikeli İstilacı Yabancı Türler 35
Dicotyledonae
23 Persikarya
Tür Adı Persicaria perfoliata L. (Synm.
Polygonum perfoliatum)
İngilizce Adı Mile-a-minute weed, devil's tail, and
giant climbing tearthumb
Sınıf
Familya Polygonaceae
Cins Persicaria
Etkileri: Köklerinin dallanma durumu ile hava
köklerinin gelişimi, bulundukları yerin su
miktarına bağlıdır. Hızlı gelişen toprak alt gövdeleri yada
sürünücü gövdeleriyle hızla yayılım
gösterirler. Çevreye yüksek olumsuz etkileri bulunmaktadır.
Doğa l Yayılış Alanı: Orta Asya’nın
Tropik ve ılıman bölgeleri olmak
üzere, Anavatanı Çin’dir.
Türkiye’deki Yayılışı: Doğu
Karadeniz’de bulunur. Boşaltma
kanalları ile kaplamasız sulama
kanalları, özellikle sığ göller,
bataklıklar ve diğer su
kaynaklarında yaygındır. Karadeniz
bölgesinde meyveliklerde,
ağaçlıklarda, çaylıklarda tespit
edilmiştir.
Geliş yolu: Tam olarak
bilinmemektedir.
Fotoğraf: Prof. Dr.Salih Terzioğlu
Türkiye’deki En Tehlikeli İstilacı Yabancı Türler 36
Dicotyledonae
24 Çukurova Fener Otu
Tür Adı Physalis angulata L.
İngilizce Adı Angular winter cherry, balloon cherry
Sınıf
Familya Solanaceae
Cins Physalis
Etkileri: Yüksek yayılma kapasitesi sebebiyle,
çevreye olumsuz etkileri bulunmaktadır. Ürün
kayıplarına neden olduğu için yetiştiriciler tarafından
istenilmeyen bir türdür.
Doğa Yl ayılış Alanı: Amerika
Türkiye’deki Yayılışı: GAP ve
Akdeniz Bölgesi’nde Mısır, soya,
çeltik ve pamuk tarlalarında
görülmektedir.
Geliş yolu: Tam olarak
bilinmemektedir.
Türkiye’deki En Tehlikeli İstilacı Yabancı Türler 37
Dicotyledonae
25 Meksika Böğürtleni
Tür Adı Physalis philadelphica Lam. var.
İmmaculata Waterf
İngilizce Adı Mexican groundcherry
Sınıf
Familya Solanaceae
Cins Physalis
Etkileri: Sulama kanallarıyla beraber diğer yerlere
yayılmışlardır. Yüksek yayılma kapasitesi
ve çevreye olumsuz etkileri bulunmaktadır. Ürün kayıplarına
neden olduğu için pamuk
yetiştiricileri tarafından istenmeyen bir türdür.
Doğa l Yayılış Alanı: Meksika
Türkiye’deki Yayılışı: Güney Doğu
Anadolu, Şanlıurfa Harran Ov-ası
Pamuk tarlaları
Geliş yolu: Amerika ve diğer
ülkelerden pamuk tohumlarıyla
beraber gerilmiştir.
Türkiye’deki En Tehlikeli İstilacı Yabancı Türler 38
Magnoliopsida
I TÜRKİYE’DEKİ EN TEHLİKELİ İSTİLACI YABANCI TÜRLER
MEMELİLER
Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü 39
26 Su Maymunu
Tür Adı Myocastor coypus (Molina, 1782)
İngilizce Adı Nutria
Sınıf Mammalia
Familya Myocastoridae
Cins Myocastor
Etkileri: Doğal biyoçeşitlilik ve insan sağlığı
üzerinde tehdittir. Yuvaları, nehir kenarlarının ve
bentlerin temeline zarar vermektedir. Sazların genç
filizlerini ve onların rizomlarını yer.
Balaban, saz delicesi gibi nadir bataklık kuşlarının
yuvalarını tahrip ederek nesilleri üzerinde
tehdit oluşturur.
(Uluslararası Doğa Koruma Birliği (IUCN) tarafından
yayınlanan dünyanın en
kötü 100 istilacı yabancı türler listesinde bulunmaktadır.)
Doğal Yayılış Alanı: Doğal olarak
Güney Amerika’da nehir kıyılarında
yaşar.
Türkiye’deki Yayılışı: Trakya’da
Meriç Nehri üzerinde yayılış
göstermektedir. Doğu Anadolu
Bölgesi'nde yürütülen çalışmalar
sırasında doğada, Asi nehri ve
kollarında yerli türler gibi yaban
hayata karışmış bireylerine
rastlanmıştır.
Geliş yolu: Nehirler aracılığıyla
Avrupa’dan ülkemize kadar
gelmiştir.
Türkiye’deki En Tehlikeli İstilacı Yabancı Türler 40
27 Sıçan
Tür Adı Rattus rattus (Linnaeus, 1758)
İngilizce Adı Ship rat
Sınıf Mammalia
Familya Muridae
Cins Rattus
Etkileri: İnsanlarla karşılaştığında ısırmak
suretiyle zarar verebilmektedir. Taşıdığı virüsler
nedeniyle yerli hayvan ve insanlara hastalık
bulaştırmaktadır. Ayrıca tarlalarda, meyve
bahçelerinde ve çiftliklerde ürün kaybına yol açmakta ve
tahribata neden olmaktadır.
Ortaça ğ da pek çok insanın ölümüne neden olan veba
hastalığı mikrobunun (Yersinia pestis)
taşınmasında büyük rol oynamıştır.
(Uluslararası Doğa Koruma Birliği (IUCN) tarafından
yayınlanan dünyanın en
kötü 100 istilacı yabancı türler listesinde bulunmaktadır.)
Doğal Yayılış Alanı: Hindistan
Türkiye’deki Yayılışı: Gemilerle bütün
dünyaya yayılmıştır. Tüm Türkiye’de
yayılış göstermektedir.
Geliş yolu: Gemilerle taşınmıştır.
Türkiye’deki En Tehlikeli İstilacı Yabancı Türler 41
I TÜRKİYE’DEKİ EN TEHLİKELİ İSTİLACI YABANCI TÜRLER
BÖCEKLER
Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü 42
28 Çöl Çekirgesi
Tür Adı Schistacerca gregaria (Forsskål, 1775
)
İngilizce Adı The desert locust
Sınıf Insecta
Familya Acrididae
Cins Schistocerca
Etkileri: Uçu şhızları saatte 25 kilometreyi bulan
çekirgeler, rastladıkları buğday, arpa, darı,
pamuk, meyve ağaçları gibi tarım bitkilerine zarar verirler.
Güneydoğu, hatta bazı Doğu
illerinde hububat, pamuk, bağ ve diğer kültür bitkilerinde
bazı zararlar meydana
getirmişlerdir.
Doğal Yayılış Alanı: Afrika’nın kuzey
yarısı
Türkiye’deki Yayılışı: Afrika’dan
1915 yılında ülkemizin güney
bölgelerine (Çukurova) gelmiştir.
Geliş yolu: Hava akımlarının da
etkisiyle Afrika’dan ülkemize kadar
büyük mesafeler kat ederek
gelmişlerdir.
Türkiye’deki En Tehlikeli İstilacı Yabancı Türler 43
I TÜRKİYE’DEKİ EN TEHLİKELİ İSTİLACI YABANCI TÜRLER
KUŞLAR
Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü 44
29 Yeşil Papağan
Tür Adı Psittacula krameri (Scopoli 1769)
İngilizce Adı The rose-ringed parakeet
Sınıf Aves
Familya Psittacidae
Cins Psittacula
Geliş Yolu: Türün Türkiye’ye yerleşmesiyle ilgili
rivayetler vardır. Bunlar; "Esenboğa
havalimanının kargo bölümünden kaçmış olmaları" ve
"1. Körfez Savaşı sırasında bu bölgeye
gelmeleri" şeklindedir.
Etkileri: Koloniler oluşturarak doğal kuş türlerinin
habitatları ve beslenmeleri üzerinde tehdit
bir türdür. Bitkilerin tohum, çiçek ve meyveleri ile
beslenirler. Özellikl e kış aylarında ayçiçeği
ve Antep fıstığı tohumlarını bolca tüketmektedirler.
Doğal Yayılış Alanı: Pakistan,
Hindistan ve Nepal gibi güney Asya
ülkeleriyle Sudan, Etiyopya, Somali
ve Uganda gibi Afrika ülkelerinde
doğal olarak yayılış gösterirler.
Türkiye’deki Yayılışı: Türkiye’deki ilk kayıt
1976 yılında Kavaklıdere-Ankara’da
kaydedilmiştir. En yüksek populasyonlar
Ankara, İstanbul ve İzmir gibi büyük
şehirlerde kaydedilmiştir. Samsun, Şanlıurfa,
Gaziantep, Muğla, Burdur, Kırşehir, Adana,
Balıkesir ve Adapazarı’nda 2000li yıllara
kadar görülmüştür. Daha sonra Antalya ve
Yalova’da görülmeye başlanmıştır. Son
yıllarda Ankara'da özellikle Atatürk Orman
Çiftliği arazisi dahilinde bulunan ağaçlık
alanlarda görülmektedir. Türkiye'de fazlaca
görüldükleri bir diğer yer de İzmir'dir.
Buca'da ve özellikle de Bornova ilçesinde
bulunan Ege Üniversitesi yerleşkesinde
fazlaca görülmektedirler.
Türkiye’deki En Tehlikeli İstilacı Yabancı Türler
Fotoğraf: Berrin AKYILDIRIM
Fotoğraf: Fatma DANIŞMAN
45
Türkiye’deki
ZEHİRLİ
DENİZEL
YABANCI
TÜRLER
II. Bölüm
Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü 46
II TÜRKİYE’DEKİ ZEHİRLİ DENİZEL YABANCI TÜRLER
BALIKLAR
Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü 47
30 Balon Balığı
Tür Adı Lagocephalus Sceleratus (Gmelin, 1789)
İngilizce Adı Elongated puffer
Sınıf Actinopterygii
Familya Tetraodontidae
Cins Lagocephalus
Etkileri: Etçil olan balon balığı, küçük boylarda
iken ağırlıklı olarak kabuklularla, büyüdükçe
de yumuşakçalarla beslenmektedir. Balon balığının gelmesiyle
beraber yumuşakçaların
(kalamar, ahtapot, mürekkep balığı) sayısının ciddi ölçüde
azaldığı yönünde bulgular vardır.
Balon balıklarının ekonomik ve ekolojik zararlarının yanı
sıra dokularında tetrodotoxin (TTX)
adı verilen bir nörotoksin bulundurmalarından dolayı insan
sağlığına zararı vardır. Bu
toksinin siyanürden 1000 kat daha fazla zehirli olduğu
bilinmektedir.
Doğal Yayılış Alanı: İndo-Pasifik
kökenli bir türdür.
Türkiye’deki Yayılışı: Kızıldeniz’den
Akdeniz’e Süveyş Kanalı yoluyla göç
etmiştir. Türkiye ve İsrail’li balıkçılar
tarafından birçok birey yakalanmıştır.
Ülkemizde özellikle Marmaris ve Gökova
bölgesinde bolca yakalanmaktadır.
Geliş Yolu: Süveyş Kanalı vasıtasıyla
ülkemiz sularına girmiştir.
Fotoğraf: Prof. Dr.Murat BİLECENOĞLU
Türkiye’deki Zehirli Denizel Yabancı Türler 48
31 Üzgün Balığı
Tür Adı Callionymus filamentosus (Valenciennes,
1837)
İngilizce Adı The Blotchfin dragonet
Sınıf Actinopterygii
Familya Callionymidae
Cins Callionymus
Etkileri: Üzgün balıkları genellikle derin sularda
yaşarlar. Solungaç kapağının alt kısmından
uzanan dikenleri zehirlidir. Zehir etkileri diğer türlere
göre çok daha azdır.
Doğal Yayılış Alanı: Hint Okyanusu
Türkiye’deki Yayılışı: Akdeniz
Geliş Yolu: Süveyş Kanalı
Türkiye’deki Zehirli Denizel Yabancı Türler 49
32 Beyaz Sokar
Tür Adı Siganus rivulatus (Forsskål &
Niebuhr, 1775)
İngilizce Adı Marbled spinefoot
Sınıf Actinopterygii
Familya Siganidae
Cins Siganus
Doğal Yayılış Alanı: İndo-Pasifik
Türkiye’deki Yayılışı: Doğu Akdeniz
ve Ege Denizi
Geliş Yolu: Süveyş Kanalı
Etkileri: İlk istilacı türlerdendir. Ekonomik değeri
vardır. Boyu genellikle 15-20 cm arasında
değişir. Diğer zehirli balıkların aksine otçul olarak
beslenen tek zehirli balıktır. Sırt ve karın
yüzgeçlerinin tümü zehir bezleri taşır. Bir ilginç özelliği
de öldükten sonra bile zehirinin
etkisini dikenlerinde korumasıdır. Bu yüzden balıkları ağdan
alırken bile zehirlenmek
mümkündür. Kıyı balıkçılığı için çok önemli bir türdür.
Türkiye’deki Zehirli Denizel Yabancı Türler 50
33 Esmer Sokar
Tür Adı Siganus luridus (Rüppell, 1829)
İngilizce Adı The dusky spinefoot
Sınıf Actinopterygii
Familya Siganidae
Cins Siganus
Doğal Yayılış Alanı: Hint Okyanusu,
Kızıldeniz ve Basra Körfezi
Türkiye’deki Zehirli Denizel Yabancı Türler 51
Türkiye’deki Yayılışı: Doğu Akdeniz ve Ege Denizi
Geliş Yolu: Süveyş Kanalı
Etkileri: İlk istilacı türlerdendir. Ekonomik değeri
vardır. Boyu genellikle 15-20 cm arasında
değişir. Diğer zehirli balıkların aksine otçul olarak
beslenen tek zehirli balıktır. Sırt ve karın
yüzgeçlerinin tümü zehir bezleri taşır. Bir ilginç özelliği
de öldükten sonra bile zehirinin
etkisini dikenlerinde korumasıdır. Bu yüzden balıkları ağdan
alırken bile zehirlenmek
mümkündür. Kıyı balıkçılığı için önemli türlerdendir.
34 Taş Balığı
Tür Adı Synanceia verrucosa (Bloch &
Schneider, 1801)
İngilizce Adı Stonefish
Sınıf Actinopterygii
Familya Synanceiidae
Cins Synanceia
Etkileri: Dünyanın en zehirli balığıdır. Sığ sulara
girip çıkabilmektedir. Sırt yüzgecinde
bulunan 13 adet dikeninde zehir bulunur. Genelde çocuklarda,
yaşlılarda ve bağışıklık sistemi
zayıf olanlarda çok etkilidir. Ölümle sonuçlanmayan
zehirlenme vakalarında sinir sisteminde
zarara ve kaslarda körelmelere neden olmaktadır.
Doğal Yayılış Alanı: Pasifik
Okyanusu, Hint Okyanusu
Türkiye’deki Yayılışı: Doğu Akdeniz,
Adana-Yumurtalık
Geli ş Yolu: Süveyş Kanalı
Türkiye’deki Zehirli Denizel Yabancı Türler
Fotoğraf: Haşmet BAHADIR
52
35 Aslan Balığı
Tür Adı Pterois miles (Bennett, 1828)
İngilizce Adı The common lionfish or devil firefish
Sınıf Actinopterygii
Familya Scorpaenidae
Cins Pterois
Etkileri: Yüzgeç dikenleri zehirli olup, insanlarda
ciddi zehirlenmelere ve ölümlere neden
olabilmektedir.
Doğal Yayılış Alanı: Batı İndo Pasifik
Türkiye’deki Yayılışı: Doğu Akdeniz.
Türkiye sularına gireli henüz 1 yıl
olmuştur.
Geliş Yolu: Süveyş Kanalı
Türkiye’deki Zehirli Denizel Yabancı Türler
Fotoğraf: Prof. Dr. Cemal TURAN
53
36 Uzun Kuyruklu Rina Balığı
Tür Adı Himantura uarnak (Gmelin, 1789)
İngilizce Adı The reticulate whipray or honeycomb
stingray
Sınıf Chondrichthyes
Familya Dasyatidae
Cins Himantura
Doğal Yayılış Alanı: İndo-Pasifik
Kökenli
Türkiye’deki Yayılışı: Doğu Akdeniz
kıyılarında yaşar.
Geliş Yolu: Süveyş Kanalı
Etkileri: Kuyruğunda bulunan dikeni vasıtasıyla
karşılaştığı insanlara ve diğer canlılara kamçı
gibi vurarak zarar verebilmektedir. Dikeninde zehir
bulunmasına karşın bu dikenin esas
zararı mekanik etki şeklinde olup travmatik sonuçlar
doğurmaktadır. Dikenin kesici, delici ve
parçalayıcı zararı vardır. Gerek dalarak zıpkınla
avlananlar, gerek su altı fotoğrafçıları
gerekse olta ile avlananlar nadiren de olsa bu balıklarla
karşı karşıya gelebilmektedir.
Türkiye’deki Zehirli Denizel Yabancı Türler 54
37 Sarı Kutu Balığı
Tür Adı Ostracion cubicus (Linnaeus, 1758)
İngilizce Adı Yellowbox Fish
Sınıf Actinopterygii
Familya Ostraciidae
Cins Ostracion
Doğal Yayılış Alanı: İndo-Pasifik,
Güneydoğu Atlantik, Doğu Afrika
Kıyıları
Etkileri: Balon balığına benzeyen, dikenimsi yapılar
ve bal peteğini andıran oluşumlarıyla
küçükken sarı, büyüdüğü zaman ise mavimsi bir renk alan bu
balık, zehirli bir toksin
üretmektedir. Bu toksinden vücudunun dışında bir zırh
oluşturmakta, bu zırh sayesinde
kendini diğer balıklardan korumaktadır. İnsanlara herhangi
bir zararı bulunmamaktadır.
Türkiye’deki Zehirli Denizel Yabancı Türler
Fotoğraf: Yakup KOÇ
55
Türkiye’deki Yayılışı: Üçadalar,
Antalya Körfezi
Geliş Yolu: Süveyş Kanalı
38 Yağ Balığı
Tür Adı Ruvettus pretiosus (Cocco, 1833)
İngilizce Adı Oilfish
Sınıf Actinopterygii
Familya Gempylidae
Cins Ruvetus
Etkileri: Bu cinsin tüketilmesi sağlık açısından
sakıncalıdır. Gemfilotoksin içermesinden
dolayı, yendiğinde toksine maruz kalan kişilerde yoğun ishal
etkisi ortaya çıkar. Ortaya çıkan
hastalık «Gemfilid balık zehirlenmesi» ya da
«Gemfilotoksizim» olarak adlandırılmıştır.
Semptomlar turuncu-yeşil renkli yoğun ishal, sıvı kaybı,
karın bölgesinde kramplar, baş ağrısı,
mide bulantısı ve kusma olarak ortaya çıkar. Balık
tüketildikten ortalama 2,5 saat içerisinde
ilk belirtiler ortaya çıkmaya başlar ve belirtiler 2 gün
sürer. Hastalığın şiddeti yenilen balık
miktarı ile ilişkili olarak artar. ABD Gıda ve İlaç Dairesi
(UFSDA) bu balığın taze ve işlenmiş
ürünlerinin satışının yasaklanmasını istemiştir.
Doğal Yayılış Alanı: İndo-Pasifik,
Ilıman Tropikal Bölgeler
Türkiye’deki Yayılışı: Mersin
Körfezi, Alanya Kıyıları, İskenderun
Körfezi, Antalya Körfezi, Orta Ege
ve Doğu Akdeniz Kıyıları
Geliş Yolu: Süveyş Kanalı
Türkiye’deki Zehirli Denizel Yabancı Türler
Fotoğraf: Deniz AYAŞ
56
II TÜRKİYE’DEKİ ZEHİRLİ DENİZEL YABANCI TÜRLER
OMURGASIZLAR
Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü 57
39 Deniz Kestanesi
Tür Adı Diadema setosum (Leske, 1778)
İngilizce Adı
Sınıf Echinoidea
Familya Diadematidae
Cins Diadema
Etkileri: Özellikle kayalık bölgelerde denize
girerken dikkat edilmesi gereken bu canlılar,
küçük bir dikkatsizlik sonucu istenmeyen durumlara yol
açabilir. Kayalık bölgelerde dalış
yapılırken, iyi kamufle olmuş deniz kestaneleri
yaralanmalara neden olabilmektedir. Bu
yaralanmalar genellikle bu hayvanın üzerine yanlışlıkla
basılması sonucu meydana
gelmektedir.
Doğal Yayılış Alanı: İndo-Pasifik
Türkiye’deki Yayılışı: Akdeniz
kıyıları, Türkiye’de Kaş-
Antalya’da görülmektedir.
Geliş Yolu: Süveyş Kanalı ve
gemilerin balast suyu
Türkiye’deki Zehirli Denizel Yabancı Türler
Fotoğraf: Prof. Dr. Cemal TURAN
58
Sea Urchin
40 Deniz Çıyanı
Tür Adı Eurythoe complanata (Pallas, 1766)
İngilizce Adı Fireworm
Sınıf Polychaeta
Familya Amphinomidae
Cins Eurythoe
Etkileri: Zehirlenmelere yol açar. Bu hayvanın
besinleri arasında sudaki diğer canlıların
ölmüş bedenleri ilk sırayı alır. Bu yüzden sualtında ölü
canlılara dokunmamak gerekir, keza
beslenme işlevini tamamlayan bir deniz çıyanı ölü canlıdan
ayrılmış olsa bile, setaları bu
ortamda bulunabilir. Balıkçı ağlarına yakalanan balıklar
arasında da çok sık görülen deniz
çıyanları, ağdan balık toplarken de zehirlenmeye neden
olabilir. Dikkatsiz balıkadamlar için
tehlike oluştururlar. Özellikle yaz aylarında pek çok
dalgıç, dalış kıyafetleri olmadan dalış
yapar. Kayalık bölgelerde dolaşırken deniz çıyanlarının
ortamda bulunabileceği düşünülerek
taşlara ve kayalara sürtünmekten kaçınılmalıdır.
Doğal Yayılış Alanı: Hint, Pasifik ve
Atlantik Okyanusu ile Akdeniz ve
Kızıldeniz
Türkiye’deki Yayılışı: Akdeniz’in
kıyı bölgeleri
Geliş Yolu: Kızıldeniz’den Süveyş
Kanalı ve Atlantik Okyanusu’ndan
gemi yoluyla gelmiştir.
Türkiye’deki Zehirli Denizel Yabancı Türler
Fotoğraf: Prof.Dr. M.Ertan ÇINAR
59
II TÜRKİYE’DEKİ ZEHİRLİ DENİZEL YABANCI TÜRLER
DENİZ
ANALARI
Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü 60
41 Filipin Hidroidi
Tür Adı Macrorhynchia philippina (Kirchenpauer,
1872)
İngilizce Adı Stinging hydroid, white stinger
Sınıf Hydrozoa
Familya Aglaopheniidae
Cins Macrorhynchia
Etkileri: Bu tür sığ sularda görülür. Yoğun
populasyonlar oluşturabilir. Özellikle çıplak tene
temas ederse acıya, kaşınmaya, yanmaya neden olmaktadır. Ana
besinlerini plankton
oluşturur.
Doğal Yayılış Alanı: Güney
Pasifik Okyanusu
Türkiye’deki Yayılışı:
Akdeniz
Geliş Yolu: Tam olarak
bilinmemektedir.
Türkiye’deki Zehirli Denizel Yabancı Türler
Fotoğraf: Prof. Dr.M. Ertan ÇINAR
61
42 Ters Düz Deniz Anası
Tür Adı Cassiopea andromeda (Forskäl, 1775)
İngilizce Adı Upside-down jellyfish
Sınıf Scyphozoa
Familya Cassiopeidae
Cins Cassiopea
Etkileri: Bu tür, nematosist adında vücutta acıya,
deride kızarıklığa, kaşıntıya aynı
zamanda kusmaya ve iskelet ağrılarına neden olabilecek
toksin üreten organlara sahiptir.
Doğal Yayılış Alanı: Ülkemizde ilk
kayıt Sarsala Körfezi, Fethiye
Göcek'ten bildirilmiştir. Akdeniz’de
görülmektedir.
Türkiye’deki Yayılışı: Ege ve
Akdeniz
Geliş Yolu: Akdeniz'e Süveyş Kanalı
yoluyla girmiştir.
Türkiye’deki Zehirli Denizel Yabancı Türler
Fotoğraf: Prof. Dr. Bayram ÖZTÜRK
62
43 Beyaz Noktalı Deniz Anası
Tür Adı Phyllorhiza punctata (Von Lendenfeld
1884)
İngilizce Adı The white-spotted jellyfish
Sınıf Scyphozoa
Familya Mastigiidae
Cins Phyllorhiza
Etkileri: Özellikle ekosistemdeki zooplanktonları
aşırı yiyerek bu besinlerle beslenen diğer
canlıları olumsuz etkilemektedir.
Doğal Yayılış Alanı: Avustralyadan
Japonya'ya kadar olan Batı Pasifik
Okyanusu
Türkiye’deki Yayılışı: 1965 yılından
beri Akdeniz’de ve Ege Denizinin
bazı bölümlerinde görülmeye
başlanmıştır.
Geliş Yolu: Gemilerin Balast suyu ile
gelmiştir.
Türkiye’deki Zehirli Denizel Yabancı Türler 63
44 Göçmen Deniz Anası
Tür Adı Rhopilema nomadica (Galil, 1990)
İngilizce Adı Nomad jellyfish
Sınıf Scyphozoa
Familya Rhizostomatidae
Cins Rhopilema
Etkileri: Obur bir tür olduğundan karides, midye ve
balık larvalarını yiyerek besin zincirinde
çökmelere neden olmaktadır. Özellikle kıyı turizmine zarar
vermektedir. Mersin - Taşucu'nun
doğusunda, özellikle yaz aylarında daha fazla görülür ve
yüzücüler, balıkçılar ve dalgıçlar için
potansiyel tehlike oluşturur. Büyük boyda olanları balıkçı
ağlarına ve kıyı tesislerine girerek
zarar vermektedir.
Doğal Yayılış Alanı: Hint ve
Pasifik Okyanusu
Türkiye’deki Yayılışı: Akdeniz,
kısmen Ege Denizi
Geliş Yolu: Süveyş Kanalı
Türkiye’deki Zehirli Denizel Yabancı Türler
Fotoğraf: Prof. Dr. Cemal TURAN
64
D TANIMLAR
Tür: Yapısal özellikleri ve genetik karakterleri
birbirine benzeyen ve yine
aynı genetik karakterde yeni kuşaklar verebilen bireylerin
tümüdür.
Yabancı tür: Doğal olarak bir yerde, alanda veya
bölgede olmayan kasıtlı
veya kasıtlı olmayarak oraya taşınan türdür.
İstilacı Yabancı Tür: Yerleşmesi ve istilasıyla
ekonomik veya çevresel
zararlar vererek ekosistemleri, habitatları veya türleri
tehdit eden yabancı
türdür.
Ekosistem: Organizmaların içinde yaşadıkları çevrede
birbirleri ve cansız
ortamla ilişkilerinin karmaşık bütünüdür.
Endemik: Yeryüzünün sınırlı bir bölgesinde veya ancak
belli bir ekolojik
ortamda yayılış gösteren canlı türlerini nitelemek için
kullanılır.
Balast Suyu: Geminin eğimi, meyili, su çekimi,
dengesi veya geriliminin
kontrolü amacıyla askıdaki maddelerle birlikte gemiye alınan
su.
Biyolojik Çeşitlilik: Kara, deniz ve diğer su
ekosistemleri ile bu
ekosistemlerin bir parçası olduğu ekolojik yapılar dahil
olmak üzere tüm
kaynaklardan canlı organizmalar arasındaki farklılaşma
anlamındadır.
Türlerin kendi içindeki ve türler arasındaki çeşitlilik ve
ekosistem çeşitliliği
de buna dahildir.
Omurgasız Hayvan: Hayvanlar aleminin iç iskelet
yapısına sahip olmayan
grubudur.
Omurgalı Hayvan: Hayvanlar aleminin iç iskelet
yapısına sahip grubudur.
Zararlı Sucul Organizma: Nehirlerin denizle
birleştiği yerler dahil denize
veya tatlı suya karıştığında çevreye, insan sağlığına ve mal
ve kaynaklara
zarar verebilecek, biyolojik çeşitliliği bozabilecek veya bu
alanların yasal
diğer kullanımına engel olabilecek sucul organizmalardır.
Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü 65
E KAYNAKÇA
AKYILDIRIM, B. ve ARSLAN, M. Türkiye’ye Yerleşen
Egzotik Kuş Türleri: Yeşil Papağan
(Psittacula krameri) ve İskender Papağanı (Psittacula
eupatria ) (Poster).
ANDRÉS ARIAS, RÔMULO BARROSO, NURIA ANADÓN, AND PAULO C.
PAIVA. 2013. .On the
occurrence of the fireworm Eurythoe complanata complex
(Annelida, Amphinomidae) in the
Mediterranean Sea with an updated revision of the alien
Mediterranean amphinomids.
Zookeys. 2013; (337): 19–33.
ASLAN, S., ŞAHİN, B. ve VURAL, M. 2013. Kızılırmak
Deltası’ndan Bazı Nadir Türler ve Önemli
Kayıtlar. 22-23 Mayıs 2013 Biyoçeşitlilik Sempozyumu, Muğla.
s. 202-207.
BÜKÜN, B., UYGUR, F.N., UYGUR, S, TÜRKMEN, N. ve DÜZENLİ,
A., 2002. A New Record fort
he Flora of Turkey: Physalis philadelphica Lam. var.
immaculata Waterf. (Solanaceae). Turkish
J. Bot. 26 (2002) 405-407, Tübitak.
ÇINAR, M. E, 2014. Yabancı Türlerin Taşınım Yolları
ve Ülkemiz Sularındaki Genel Durumu.
Orman ve Su İşleri Bakanlığıi İstilacı Yabancuı türler
Hizmetiçi Eğitimi. (Sunu). Çeşme/İzmir.
EKMEKÇİ, F. G. et al. 2013. Türkiye
İçsularindaki İstilaci Baliklarin Güncel Durumu ve İstilanin
Etkilerinin Değerlendirilmesi. İstanbul Üniversitesi Su
Ürünleri Dergisi (2013) 28: 105-140.
EUROPEAN ENVIRONMENT AGENCY. 2012. The Impacts of
Invasive Alien Species in Europe.
Pp. 114.
GÖNEN, O., 1999. Çukurova Bölgesi Yazlık Yabancı Ot
Türlerinin Çimlenme Biyolojileri ve
Bilgisayar ile Teşhise Yönelik Morfolojik Karakterlerinin
Saptanması. Ç.Ü. Fen Bilimleri
Enstitüsü Doktora Tezi. Sh. 233.
GÖZCELIOĞLU, B., 2009. Yabancı Türler ve Biyolojik
İstila (Karadakiler) Bilim ve Teknik Haziran.
s. 84-85.
GEROVASILEIOU, V. , et al, 2017. New Mediterranean
Biodiversity Records (July 2017)
MediterraneanMarine Science 18/2, 2017, 355-384
IUCN, 2017.
https://www.iucn.org/regions/europe/our-work/invasive-alien-species
KARACHLE, P.K., et al, 2016New Mediterranean
Biodiversity Records (March 2016).
MediterraneanMarine Science 17/1, 2016, 230-252.
KAYIKÇI, S., SÖNMEZ, B. VE ATAHAN, A, 2014. Samandağ
Kıyı Kumsallarının Güncel Durumu
Raporu. Antakya Doğa Sanat ve Turizm Derneği.s.62.
KETTUNEN, M., GENOVESI, P., GOLLASCH, S., PAGAD, S.,
STARFINGER, U. TEN BRINK, P. &
SHINE, C. 2008. Technical support to EU strategy on
invasive species (IAS) – Assessment of the
impacts of IAS in Europe and the EU (final module report for
the European Commission).
Institute for European Environmental Policy (IEEP),
Brussels, Belgium. 44 pp. + Annexes.
SHINE, C. 2008. Technical support to EU strategy on
invasive species (IAS) - Assessment of the
impacts of IAS in Europe and the EU (final module report for
the European Commission).
Institute for European Environmental Policy (IEEP),
Brussels, Belgium. 44 pp. + Annexes.
Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü 66
TERZİOĞLU, S. Ve ANŞİN, R., 1999. Türkiye’nin Egzotik
Bitkilerine Katkı: Sicyos angulatus L. Tr. J.
Of Agriculture and Forestry 23 (1999) 359-362, Tübitak.
TÜRKTEMEL, İ. Yabanci Ot Araştirmalari Çalişma Grubu.
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı,
Bitki Sağlığı Araştıurmaları Daire Başkanlığı, Ankara.
(sunu).
PIMENTEL, D., MCNAIR, S., JANECKA, J., WIGHTMAN, J.,
SIMMONDS, C., O'CONNELL, C.,
WONG, E., RUSSEL, L., ZERN, J., AQUİNO, T. AND TSOMONDO,
T. 2001. Economic and
environmental threats of alien plant, animal, and microbe
invasions. Agriculture, Ecosystems
and Environment, 84: 1–20
ULUDAG, A. ve A. YILDIRIM, 2006. An unexpected
invasion: Diplanche fusca (L.) P. Beauv.,
International Symposium on Biology, Ecology and Management
of World’s Worst Plant Invasive
Species, 10-14 December 2006, New Delhi, India, Abstracts:
43, 2006.
ULUDAĞ, A., OCAK, Y., ŞAHIN, M., POLAT, F.IŞIK, D. 2009.
Bazı İstilâcı Yabancı Bitki Türlerinin
Türkiye’deki Durumu. III. Türkiye Bitki Koruma Kongresi.
Van.
ULUDAG, A., I. UREMIS, I. UYSAL, ve O. TETIK. 2012.
Türkiye’de İstilâcı Yabancı Bitkilerin Tatlı
Su Ekosistemlerine Etkisi Üzerine Bir Değerlendirme. FABA
Balıkçılık ve Akuatik Bilimler (21-24
Kasım 2012, Eskisehir) 143 (2012).
ULUDAG, A., 2013. İstilâcı Yabancı Tür Olarak Süs
Bitkileri ve Ev Hayvanları. Tabiat ve İnsan
Dergisi. Yıl. 47.s.33-38.
UYSAL, İ. ve ALPBAZ, A. 2002. Comparison of
Growth Performance and Mortality Rate of Abant
trout (Salmo trutta abanticus T., 1954) ile Rainbow
trout (Oncorhynchus mykiss W., 1792) in
Farming Conditions. Tr. Journal of Zoology. TUBİTAK. Vol.
26, No. 26, s. 399-403.
UYSAL, İ. 2008. Su Sümbülü Tehlikesi. Çevre ve Orman
Bakanlığı, Çevre ve İnsan Dergisi. Sayı 2,
s. 42-45.
UYSAL, İ. 2009. Denizlerimizdeki Yabancı Türler,
Biyolojik İstila. Çevre ve Orman Bakanlığı, Çevre
ve İnsan Dergisi. Sayı 77, s. 26-27.
UYSAL, İ. 2014. Tatlı Sularımız İşgal Altında. Doğa
Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü,
YeşilMavi Teknik Bülteni. Sayı 5, s. 40-41.
UREMİŞ, I., ULUDAĞ, A., ARSLAN, Z.F., ABACI, O. 2014
A new record for the flora of Turkey:
Eichhornia crassipes (Mart.)Solms
(Pontederiaceae)2014 OEPP / EPPO, EPPO Bülteni 44, 83-86.
LİNKLER:
http://www.tudav.org
http://en.wikipedia.org
http://cevaplar.mynet.com/sorular-cevaplar/col-cekirgesi-schistocerca-
egariaafrika%E2%80%99ninkuzey-
yarisinda-yasayan-col-ce/6940723
http://www.bitkikorumabulteni.gov.tr/index.php/bitki/article/viewFile/746/721
http://www.msxlabs.org/forum/hayvan-turleri/163676-su-maymunu-myocastorcoypus.
html#ixzz3GxGJ7VD5
http://www.denizce.com/sevimlitehlike.asp
http://www.tarimkutuphanesi.com/SU_USTU_YABANCIOTLARI_00542.html
http://invasionofspecies.blogspot.com.tr/2012/04/kokar-agac-ailanthus-
ltissima.html#!/2012/04/kokaragac-
ailanthus-altissima.html
Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü 67
D TEŞEKKÜR
Bu kitabın hazırlanmasında;
Özellikle Türkiye’deki zehirli denizel yabancı türler
konusunda Prof. Dr.
Murat BİLECENOĞLU’na, iç sularımızda bulunan istilacı
yabancı balık
türleri konusunda Prof. Dr. F. Güler EKMEKÇİ’ye, denizel
istilacı
yabancı türler konusunda Prof. Dr. Bayram ÖZTÜRK’e, bitkiler
ve süs
hayvanları konusunda Prof. Dr. Ahmet ULUDAĞ’a, ayrıca
fotoğraf ve
yayın olarak destek veren Prof. Dr. Cemal TURAN’a, Prof.Dr.
Melih
Ertan ÇINAR’a, Prof. Dr. Salih TERZİOĞLU’na ve Prof. Dr.
İlhan
ÜREMİŞ’e katkılarından dolayı çok teşekkür ederiz.
Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü 68
__